Podatek od spadków i darowizn

Spadkobranie po rodzicach

Małżonkowie posiadali mieszkanie (wspólność ustawowa). Mąż zmarł w grudniu 2009 r. Żona w kwietniu 2010 r. Po zmarłych mieszkanie dziedziczy dwójka dzieci. Jakich formalności powinni dopełnić w urzędzie skarbowym? Czy każde z nich składa oświadczenie o nabyciu spadku odrębnie po zmarłym ojcu i oddzielnie po zmarłej matce? Czy takie oświadczenie trzeba też złożyć za zmarłą matkę?

Należy się domyślać, iż przedmiotem pytania jest zwolnienie stosowane dla najbliższych osób spadkodawcy (art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn). Przepis ten dotyczy małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy, którzy są zwolnieni od podatku z tytułu nabycia rzeczy i praw majątkowych tytułem spadkobrania.

Warto jednak zaznaczyć, iż w omawianej sytuacji zastosowanie może również znaleźć art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Pozwala on określonym osobom (zaliczanym do I grupy pokrewieństwa) nie wliczać do podstawy opodatkowania tzw. "czystej wartości" (art. 7 tej ustawy) do łącznej wartości nieprzekraczającej 110m2 nabywanego na własność budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie. Ta ulga przysługuje pod warunkiem spełnienia określonych warunków, wymienionych w przepisie.

Osoby bliskie spadkodawcy mogą również liczyć na inne zwolnienia podatkowe, określone w ustawie o podatku od spadków i darowizn (np.: art. 4 ust. 1 pkt 5, 5a, 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn). Warto wymienić chociażby rzeczy szczególnie związane z osobą zmarłą, tj.: pościel, odzież, dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie. Jednak - ze względu na kontekst pytania - omówione zostanie zwolnienie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Przepisy zasadniczo przewidują, iż to zwolnienie będzie przysługiwać pod warunkiem, iż jego beneficjenci (dzieci spadkodawcy) zgłoszą nabycie (w drodze dziedziczenia) własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie tego terminu, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. Uprawdopodobnienie oznacza wskazanie na okoliczności, które czynią dość prawdopodobnym powzięcie wiadomości w późniejszym terminie. Zatem spadkobierca nie musi niczego udowadniać.

Skutki podatkowe, o których tu mowa, są więc zależne od przepisów prawa cywilnego, regulujących sprawy z zakresu prawa spadkowego. Kodeks cywilny przewiduje, iż otwarcie spadku, a więc dziedziczenie następuje już w chwili śmierci spadkodawcy. W myśl art. 925 Kodeksu cywilnego spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (z mocy prawa). Następuje to bez żadnej aktywności z jego strony. W dalszej kolejności może on jednak spadek odrzucić.

Na tym etapie nie ma też aktywności ze strony sądu. Zasadą prawa spadkowego jest sukcesja uniwersalna, która oznacza, iż nabywca obejmuje ogół praw, które przysługiwały spadkodawcy do śmierci (cała sytuacja prawna w jakiej znalazł się spadkodawca jest dziedziczona). Do spadku wchodzą w szczególności prawa rzeczowe. Tym samym zarówno odrębna własność lokalu, jak również spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu stanowi część masy spadkowej do podziału między wszystkich spadkobierców.

W analizowanym stanie prawnym spadkobranie następowało dwukrotnie. Raz w momencie śmierci ojca w grudniu 2009 r. Wtedy uprawnione do spadku były trzy osoby (matka i dwoje dzieci). Drugi raz w chwili śmierci matki w kwietniu 2010 r. Uprawnionymi były już tylko dzieci. W ten sposób "zrealizowały się" dwa odrębne spadkobrania. Matka była spadkobiercą po ojcu, skoro żyła w momencie otwarcia spadku (art. 927 Kodeksu cywilnego). Nota bene, ponieważ pomiędzy tymi dwoma zdarzeniami nie upłynęło więcej niż 6 miesięcy postanowienie sądu o nabyciu spadku po ojcu nie mogło nastąpić przed śmiercią matki.

Spadkobiercy mogą dziedziczyć testamentowo lub ustawowo. Należy jednak wskazać, iż z chwilą śmierci następuje zmiana stosunków majątkowych małżeńskich. Jeżeli małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej, z chwilą śmierci ojca wspólność ta ustała. Jeden z udziałów (połowa majątku) pozostał przy matce, drugi zaś był przedmiotem dziedziczenia pomiędzy trzema osobami (według testamentu lub według ustawy). Śmierć drugiego małżonka powoduje zaś, iż dzielony według tych reguł jest majątek matki (połowa, będąca jej udziałem w majątku małżeńskim oraz - zazwyczaj - część, którą odziedziczyła ona po współmałżonku).

Jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy (art. 1017 Kodeksu cywilnego).

To wszystko uzasadnia złożenie dwóch wniosków i prowadzenie dwóch odrębnych postępowań w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku (art. 1025 Kodeksu cywilnego w związku z art. 669 - 679 Kodeksu postępowania cywilnego). W ten sposób sąd wyda dwa odrębne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Każde z nich obejmować będzie cały spadek (oraz wszystkich uprawnionych do spadku). Należy jeszcze zauważyć, iż równoważnym tej sądowej formie jest notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.

Od uprawomocnienia się każdego z tych postanowień (aktów) należy liczyć owe sześć miesięcy na zgłoszenie do urzędu skarbowego, którego skutkiem jest zwolnienie od podatku. W analizowanym przypadku każdy z podatników powinien dwukrotnie zgłosić naczelnikowi urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 nabycie przedmiotów należących do spadku, w odpowiednie rubryki wpisując udziały w nabywanych rzeczach (ostatecznie przypadające nabywcy).

W przypadku niespełnienia warunków zwolnienia z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. Wtedy podatnicy będą obowiązani złożyć zeznanie SD-Z3 w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego. Dołączą również dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania, w szczególności orzeczenie sądu, testament, oświadczenie o nabyciu spadku.